Uithangborden

Paulus en Cornelis de Vos en hun tijdgenoten

Er resten nog een aantal belangrijke onbeantwoorde vragen in het onderzoek naar Cornelis de Vos. De vraag kan gesteld worden waarom Rubens slechts een aantal keer met De Vos heeft samengewerkt, hoewel hij met diens broer Paul de Vos, met Snijders en Wildens meerdere malen heeft samengewerkt. Hun samenwerking uitte zich uitsluitend in het individueel realiseren van schilderijen naar een ontwerp van Rubens of het kopiëren van enkele van diens werken. Het is bekend dat Cornelis de Vos zich inspireerde op Rubens’ stijl en techniek. In dit artikel wordt onderzocht op welke manier Cornelis de Vos de stijl en techniek van Rubens overnam, hoe hij daarbij te werk ging en in welke van zijn schilderijen deze invloed tot uiting kwam. Tot slot zal dieper ingegaan worden op de vraag of deze overname van invloed was op de samenwerking met Rubens.

Cornelis de Vos maakte deel uit van een kunstenaarsfamilie, wat vaak voorkwam. In 1617 huwde hij met Susanna Cock. Zij was de halfzus van Jan Wildens. De Vos’ zus Margaretha huwde met Frans Snijders in 1611. Snijders was, net zoals Wildens, actief als medewerker in het atelier van Rubens. Ook het succes van zijn eigen broer Paul droeg bij tot de vorming van een artistiek milieu rond Cornelis de Vos. Het is bekend dat Jan Wildens en Frans Snijders op een geroutineerde manier ingeschakeld waren in het atelier van Rubens rond het tweede decennium van de 17de eeuw. Vermoedelijk hebben Wildens en Snijders Cornelis de Vos tussen 1610 en 1617/18 geïntroduceerd in het atelier van Rubens.

De eerste bekende samenwerking met Rubens situeert zich in 1617/1618 wanneer Cornelis de Vos twee schilderijen maakt voor de cyclus van de vijftien Mysteriën van de Rozenkrans voor de Antwerpse Sint-Pauluskerk, die uit het tweede kwart van de 16de eeuw stamt. De uitvoering van de cyclus werd naar alle waarschijnlijkheid door Rubens gecoördineerd. De opdracht, gegeven door de kloosterorde der dominicanen, werd uitgevoerd door elf van de beste schilders uit Antwerpen, onder andere Hendrik van Balen, David I Teniers, Anthony van Dyck en Jacob Jordaens, en kennelijk was de Vos' reputatie toen reeds dermate gevestigd dat ook op hem een beroep werd gedaan. Het werk Geboorte van Christus is met zekerheid van de hand van Cornelis de Vos. Stilistisch leunt het werk Opdracht in de tempel zo aan bij het vorige vermelde werk dat dit werk ook wordt toegeschreven aan De Vos. Het is echter ook erg opvallend dat De Vos hier een poging heeft ondernomen om zijn werken te laten aansluiten bij de stijl van Rubens. De compositie van Geboorte van Christus is een spiegeling van een gelijknamig werk van de hand van Rubens. Ook Opdracht in de tempel is een spiegeling van het rechterluik van het altaarstuk De Kruisafneming van Rubens in de kathedraal van Antwerpen (1612/14). Een spiegeling was in die tijd geen kopie, maar beantwoordde net aan de normen van originaliteit: het ontlenen van motieven en elementen van andere kunstenaars was toegelaten op voorwaarde dat men deze op een persoonlijke manier interpreteerde. Spiegelen was hier een van. Ook de opbouw, de afzonderlijke motieven, de interactie van de personages, de belichting en de kleurbehandeling zijn Rubensiaans van inslag. De Vos moet reeds eerder contact hebben gehad met het atelier van Rubens. Dat toont die uitwerking aan van de hierboven vermelde motieven rechtstreeks ontleend aan Rubens’ werk. Sommige zijn zo letterlijk nagevolgd van Rubens dat het bijna niet anders kan dan dat hij een persoonlijk contact had met Rubens’ atelier.