De processievaandels van Graauw

Een lezing door Peter van den Berghen

De kerk van Graauw is een rijksmonument vanwege het zeldzame en goed bewaard gebleven interieur. Dit betreft het decoratieve schilderwerk wat door de hele kerk aanwezig is, en de muurschilderingen in het koor en het transept. Vanwege de slechte bouwkundige staat is de kerk inmiddels leeg gehaald. Onder de goederen bevond zich een collectie van in totaal 34 processievaandels. In vergelijking met andere kerken in de streek is dat erg veel. Onderzoek heeft aangetoond dat vrijwel al die vaandels al in de eerste decennia van de 20 eeuw in de kerk aanwezig waren. De meeste vaandels bleken eigendom van religieuze broederschappen die in de parochie actief waren. Nadat de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 was hersteld speelden deze broederschappen een belangrijke rol in de katholieke emancipatie. De ontwikkeling van de “Roomse Zuil” aan het begin van de 20e eeuw is ondenkbaar zonder de katholieke volksdevotie die door middel van die broederschappen vorm kreeg. Juist omdat de collectie nog helemaal compleet is vormt ze een mooie illustratie van het katholieke leven in die tijd en om die reden heeft ze een grote cultuurhistorische waarde. Dat is ook de reden dat ten tijde van het leeghalen van de kerk de kring zich heeft beijverd dat de vaandels niet zouden worden verspreid over diverse parochies en het depot. Gelukkig met succes; de vaandels bevinden zich nu allemaal bijeen in de H. Henricuskerk te Clinge.

De lezing opent met een korte geschiedenis van de kerk van Graauw en het interieur. Daarna zal aan de hand van een aantal vaandels worden ingegaan op twee belangrijke broederschappen te weten de Mariacongregatie en de Heilige Familie. We zullen daarbij uitgebreid stilstaan bij hun ontstaan en hoe ze functioneerden. Dat laatste biedt inzicht in het gebruik van de vaandels en waarom ze werden aangeschaft. Naast de twee genoemde broederschappen zal ook een aantal vaandels van andere aan de parochie gelieerde verenigingen aan bod komen.

De iconologie van de vaandels, de betekenis van afbeeldingen en symbolen die we er op aantreffen komt ook ruimschoots aan bod omdat dit een goed inzicht biedt in de geloofsbeleving tijdens de hoogtijdagen van de broederschappen.

Van een groot aantal vaandels hebben we kunnen vaststellen dat ze afkomstig waren uit een atelier voor kerkbenodigdheden uit Brussel, te weten de firma Billiaux-Grossé. Aan de orde komt de aard en plaats van dit atelier binnen de textielnijverheid, en hun relatie met de parochie Graauw. Oude catalogi van de firma geven inzicht in hoe zij hun handel dreven. Hierbij kijken we ook in het kort naar het productieproces van de vaandels.

Het onderzoek naar deze collectie vaandels opende, een verassend boeiend venster op de periode van “Het Rijke Roomse Leven” van ruim 100 jaar geleden. Met deze lezing en de bijbehorende PowerPoint heeft u de gelegenheid om ook een blik door dit venster te werpen. Uw eigen grootouders hebben dit alles nog van dichtbij meegemaakt.