Op 8 juli 1988 werd, ruim veertig jaar na de dood van Hendrik Albert van Dalsum, in het museum ‘De Vier Ambachten’ de kist geopend met zijn persoonlijke nalatenschap. Volgens een rapporteur waren familieleden van hem daarbij aanwezig. ‘Toen het enorme deksel open ging, kwam de papiereninhoud tevoorschijn en de gedrukte en geschreven inhoud puilde letterlijk naar buiten’.¹

Lang niet alles wat zich oorspronkelijk in de open ‘kist van Van Dalsum’ bevond, is bewaard gebleven. Er werden zowel vóór als na de opening van de kist in het museum stukken ontvreemd. Wat resteerde, heeft nu uiteindelijk zijn weg gevonden naar de verschillende documentatiemappen en archiefdozen. Bij de ordening is in de eerste plaats naar het onderwerp gekeken en in mindere mate naar de chronologie. Waar het noodzakelijk is om belangrijke fases in het leven van Van Dalsum beter te begrijpen, is in het kort de kern van de briefwisselingen en stukken aangeduid. Belangrijk in dit kader is de gegeven toelichting op termen als ‘Strafgericht’ en vele gebruikte Bijbelse citaten.²

Voor de schriften met krantenknipsels werd de opeenvolgende nummering van een eerste poging tot inventarisatie aangehouden. De nummers zijn niet van Van Dalsum zelf. Voor zover de inhoud van bepaalde genummerde schriften bijzonder is, werden deze schriften in Het Van Dalsum Archief, doos nr. 16 ondergebracht. Alle ongenummerde schriften werden indien mogelijk in een documentatiemap met aansluitend thema of in doos 16 ondergebracht.

De kranten van Hendrik Albert van Dalsum, De Volkswil en Het Natuurrecht, worden ook in het archief bewaard. De Volkswil is niet volledig, deels ook beschadigd. De Kring bezit wel enkele ingebonden, maar onvolledige jaargangen en een groot aantal losse kranten. Een volledige uitgave zat niet in de kist. Er bestaat wel één volledige ingebonden uitgave, met goud opdruk, die nu in bezit is van familieleden van mevrouw E. van Dalsum-Zaman.3 Andere stukken die eerder wel maar nu geen deel meer uitmaken van de collectie betreffen bijvoorbeeld een naamstempel van Van Dalsum en een stempel V(oor)W(aarheid) en R(echt). Een zeer luxe, nog ongebruikte stempel, wellicht gemaakt bij gelegenheid van het 40-jarig ambtsjubileum, werd later bij uitvoering van schilderwerk in het museum gevonden, maar door de vinder niet teruggebracht. Ook zijn er clichés van Van Dalsums portret verdwenen, evenals enkele prenten. Zo valt op te maken uit de summiere inventarisatielijst die de voormalige bibliothecaris bij de opening van de kist maakte.

Ondanks deze ontbrekende stukken levert de kist ons nog veel informatie. Het huidige Van Dalsum Archief in Hulst is dan ook uitvoerig geraadpleegd bij het onderzoek naar de beweegredenen van Hendrik van Dalsum om zijn notarisambt in te vullen zoals hij gedaan heeft.4 In betreffende publicatie staan ook de vindplaatsen van andere bronnen waarin correspondentie van en over de notaris te vinden is. Het varieert van particuliere collecties en parochieboeken tot archieven en documentatiecentra van bibliotheken en universiteiten. Hiertoe behoort onder andere het Archivio della Congregatione per la Dottrina della Fede, Città del Vaticano te Rome, waar men zich boog over Van Dalsums publicatie Er is geene tegenstelling tusschen de beginselen van de Fransche Revolutie en die van het Evangelie (Belinfante, ‘s - Gravenhage 1912).

Ik dank stadsarchivaris A. Prinsen voor zijn gastvrijheid in de archiefruimten en zijn zorg voor de collectie van de Oudheidkundige Kring ‘De Vier Ambachten’ Hulst.

Dr. J. de Kort, Hulst 1 mei 2016

(fotocollectie: C. Buijsrogge)

• ¹W. Bauwens, Bulletin van de Oudheidkundige Kring, 6ejrg., afl. 2, p. 18.
• ²Lees de toelichting bij ‘Manuscripten, boeken’, doos nr. 2.
• ³Ingezien door de schrijver.
• ⁴Jan de Kort, De plaats van het geloof in het leven van Hendrik Albert van Dalsum (1868-1944). De worsteling van een liberaal katholiek met geloof en moderniteit, uitgave van de stichting Zuidelijk Historisch Contact, Tilburg 2009, tevens Jaarboek 2007/8 van de Oudheidkundige Kring ‘De Vier Ambachten’ Hulst.